۱) معمولا وقتی از واژه شرح صدر به عنوان یکی از ویِژگی های مورد نیاز در مدیریت، سخن به میان می آید، معنا و مفهومی که به اذهان عمومی ما متبادر می شود، نوعی ارزش و فضیلت اخلاقی است؛ فضیلتی که به معنای بزرگی روح انسان در مواجهه با انواع مخالفت ها و دیدگاه های معارض بوده و مساوق با رفتارهای حلیمانه و صبر و تحمل دیدگاه های مختلف و احیانا سختی های مسیر حرکت مدیریتی در تعامل با دیگران است. در واقع اثر مهم شرح صدر به معنای فوق در فضای مدیریتی، زدودن موانع روحی و عاطفی افراد برای ارتباط بهتر و توسعه تعامل در محیط و فضای مدیریتی، اعم از محیط یک سازمان و یا فضای عمومی جامعه است. به نظر می رسد چنین معنایی از شرح صدر بیشتر معنایی انفعالی و در حد مانع زدایی و تحمل سختی های ارتباط با نظرات مخالف برای نرنجاندن افراد و حفظ روابط عاطفی است که حتما فضیلتی اخلاقی و البته بسیار برجسته است.
۲) اما به نظر می رسد برای شرح صدر به عنوان خصوصیتی که در روایات اهل بیت علیهم السلام، ابزار و وسیله ریاست و مدیریت شمرده شده است، تبیینی فراتر از یک فضیلت اخلاقی که مساوق با صبر و تحمل و شنیدن حرفهای مخالف و متنوع از سوی مدیر و حاکم و بزرگتر در یک جمع یا سازمان و محیط اجتماعی است، می توان ارائه داد. در این تبیین، شرح صدر به معنای نوعی گشودگی، استقبال و مواجهه فرصت انگارانه با موضع گیری ها و افکار و رفتارهای متفاوت و مخالف، با هدف یافتن بهینه ترین مواضع، تدابیر و اقدامات و نیز بهترین عناصر انسانی در مسیر تحقق اهداف و جهت گیری های یک جمع یا سازمان و یا محیط اجتماعی است.
۳) شرح صدر به معنای فوق سبب می شود تا مدیر در حصار تنگ روابط با اطرافیان و افکار و تدابیر متداول علمی یا غیر علمی آنها محدود و محصور نماند و مستمرا در معرض شناسایی و استفاده بهینه از ظرفیت های جدیدی که در فضای درونی و بیرونی تحت مدیریت او، برای پیشبرد اهداف سازمان یا جامعه¬ی تحت مدیریت او پدید آمده، قرار گیرد. در این نگاه بزرگی و گشودگی روح مانع از نشنیدن ها و ندیدن های انواع موضع گیریها، اندیشه ها و تدابیر و ظرفیت های متنوع انسانی پیرامونی برای مدیری خواهد بود که همواره خود را نیازمند شناسایی و استفاده از همه فرصت ها و ظرفیت های بهتر و برتر انسانی و فکری در افزایش کارآیی و بهره وری مجموعه تحت مدیریت خود می داند. بنابراین شرح صدر به این معنا ضرورتی راهبردی برای هر جامعه یا سازمان تحول گرا محسوب می شود؛ چرا که زمینه تحول مستمر در نیروها و طرح ها و روش ها را برای بهینه حرکت در جهت مورد نظر فراهم خواهد کرد.
۴) مروری بر شرایط امروز ایران در مراحل حرکت تکاملی انقلاب اسلامی در مسیر دولت سازی، جامعه پردازی و تمدن سازی، اهمیت و ضرورت مضاعف ویژگی فوق را در فضای مدیریتی کلان نظام جمهوری اسلامی بیش از پیش روشن می کند. چرا که حرکت تکاملی انقلاب اسلامی در برابر دو اردوگاه بزرگ سوسیالیستی و لیبرالیستی در جهان معاصر و داعیه داری نظمی دیگرگون در مقیاس جهانی، مستلزم تحول گرایی برای شکل دهی به الگویی دیگر از ساخت جامعه و به تعبیر دیگر رسیدن به الگویی متفاوت از دولت و جامعه اسلامی است؛ این امر هم بیش از هرچیز نیازمند خلاقیت و ابتکار و نوآوری و تجربه ورزی در رفت و آمد میان نظر و عمل است که البته باید متکی بر جهت گیری ها و ارزشها و آموزه های دینی باشد. جامعه و به ویژه جوانان نیازمند حرکت عمومی اسلامی، به شدت رهبری حکیم انقلاب همچنین به تعبیر رهبری حکیم انقلاب اسلامی، به شدت نیازمند حرکت عمومی جامعه و بویژه جوانان است. بنابراین مدیریت کلان نظام باید بیش و پیش از هر فرد یا مجموعه ای نگاه فرصت انگارانه به همه ظرفیت های انسانی و فکری خلاق و مبتکری داشته باشد که معمولاً در جوانان بیشتر بروز داشته و امروز جامعه ایران مملو از آن است. با این نگاه شرح صدر به معنای گشودگی و نگاه فرصت انگارانه به حرفها و فکرهای متفاوت و مخالف، یک ضرورت راهبردی و قطعی برای حرکت تحول گرایانه¬ی انقلاب اسلامی به سوی آرمان های تمدنی خویش خواهد بود.
۵) مهمترین موانع این خصوصیت و ویژگی راهبردی، اولاً احساس خودبسندگی و ثانیاً مرزبندی های تنگ نظرانه و متوهمانه با بسیاری از ظرفیت های انسانی و ایده ها و تجربه های جدید با برچسب های مختلف است؛ چه ظرفیت های مختلفی که درون سیستم مدیریتی و ساختارهای رسمی کشور وجود دارد و چه ظرفیت هایی که در میان عموم نخبگان و مردم و بیرون از نهادهای رسمی حاکمیتی است.
چنانکه آفات این شرح صدر نیز گرفتار شدن در فضای تکثرها و تنوع ها و در نتیجه عدم انسجام در مدیریت نیروها و فعالیت ها از یک سو و کاهش قدرت تصمیم گیری و قاطعیت در پیگیری و تحقق بخشی به تصمیمات اخذ شده در نظام مدیریت، از سوی دیگر است. لذا وجه فعال بودن شرح صدر در معنای مورد نظر هم، توجه ویژه به این آفات و پرهیز از گرفتار شدن در آنها به اسم شرح صدر است.
۶) اکنون با دقت در شیوه و عملکرد مدیریتی شهید آیت الله رئیسی چه در مسیر انتصابات و به کارگیری همکاران اصلی در لایه های مختلف مدیریتی کشور و چه در مسیر اندیشه ورزی و تصمیم سازی و تصمیم گیری های خرد و کلان اجرایی کشور، می توان نشانه های زیادی از وجود چنین شرح صدری را مشاهده کرد و در مطالعات تفصیلی آن را دقیقاً نشان داد؛ شرح صدری که زمینه حرکتی تحولی والبته غیر شتاب زده و در عین حال سریع و رو به رشد را در تحقق و بهینۀ مستمر سیاست های راهبردی و طرح های عملیاتی کشور در عرصه های مختلف فراهم کرد؛ تحولی که آثار آن در توسعه فعال روابط خارجی و پیشبرد مسائل منطقه ای تا توسعه تجارت و مسیرهای ترانزیتی بین المللی و مدیریت بحران های در آستانه انفجار انرژی، بویژه آب و برق کشور و کنترل تورم در کنار تحقق رشد چشمگیر اقتصادی و کاهش جدی نرخ بیکاری و عبور با کمترین هزینه از شرایط خطیر فتنه سال ۹۱ و مدیریت نسبی فضای فرهنگی و اجتماعی و حرکت به سمت بهبود سرمایه اجتماعی کشور و تلاش در جهت ارتقاء سطح مدیریت فضای مجازی با توسعه کارآیی سکوهای داخلی و ده ها مسأله ریز و درشت دیگر فرهنگی و اجتماعی به وضوح قابل مشاهده و بیان است.
امید که برکات این سیره و روش و منش مدیریتی در دولت و تاریخ آینده مدیریتی ایران با قدرت و کیفیت بیشتر تداوم یابد.
والسلام علی عبادالله الصالحین
سیدپیمان غنایی
۲۵/۳/۱۴۰۳
