به همت مرکز آموزش فرهنگستان علوم اسلامی قم دوره سه روزه ” آشنایی اجمالی با فلسفه اصول” (کلیاتی برای آشنایی با جایگاه فلسفۀ اصول و مبانی و آثار آن) در خردادماه ۱۴۰۴ برگزار شد. در ابتدای جلسه بعد از تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید، حجت الاسلام دکتر مصطفی جمالی، مسئول مرکز آموزش، ضمن خوش‌آمدگویی به شرکت کنندگان، کلیاتی را درباره دوره و محورهای آن بیان نمودند.
موضوعات مورد بحث در این دوره:
شان تخاطب شارع (مبانی زبان شناختی تفقه) | استاد علیرضا پیروزمند
ماهیت و اقسام حکم | استاد حسین سالاروندیان
قواعد حجیت | استاد حسین سالاروندیان
جایگاه موضوع شناسی در تفقه(علم دینی) | استاد علی محمدی
سیر تطور اندیشه مرحوم استاد حسینی | استاد سیدپیمان غنایی
ضرورت ارتقای فقاهت و بیان اجمالی نظریات مختلف در فقه حکومتی | استاد محمدرضا ترابی
حجیت و مبانی آن | استاد محمد متقیان تبریزی
آسیب شناسی اصول موجود و ضرورت ارتقای مبانی برای تحول در تفقه | استاد غلامسخی رضوانی
سرفصل مباحث مطرح شده در دوره فلسفه اصول:
شان تخاطب شارع (مبانی زبان شناختی تفقه) | استاد علیرضا پیروزمند
– شأن خطاب شارع، تاریخی است. مخاطب در حال تغییر است. شارع قصد تفاهم و هدایت مردم زمان خطاب را داشته و نیز مردمان ادوار آینده.
– زبانی که شارع با آن، نظام مفاهیم تکامل‌آفرین خود را برای طول تاریخ بیان می‌کند، کدام است؟ (پرسش فلسفۀ اصولی)
– تبیین سه نگاه در پاسخ به این پرسش که رابطۀ «زبان» با «مفاهیم» و «مابإزاء مفاهیم»: ۱. مفاهیم، مستقل‌اند و الفاظ اعتبار انسان است. ۲. مفاهیم به همدیگر مرتبط‌اند و در طول زمان تغییر می‌کنند. زبان هم اعتبار انسان است، اما اعتبارات تغییر می‌کنند. ۳. مفاهیم، نظام دارند و تغییر می‌کنند، اما بر تغییرات آنها جهت حاکم است. زبان هم اعتباری است، اما نه اعتبار معتبر، بلکه اعتبار اراده‌های اجتماعی و تاریخی.
– هرچند شارع در القاء لایۀ عمومی از مفاهیم خود، به زبان عرف سخن گفته، اما زبان تأسیسی نیز دارد. به تعبیر دیگر، زبان حامل مفاهیم ناظر به تاریخ است و شارع مقدس واضع نظام مفاهیم اختصاصی خود است و ما به فهم نظام مفاهیم در هدایت تاریخی شارع، احتیاج داریم.
ماهیت و اقسام حکم و قواعد حجیت| استاد حسین سالاروندیان
– تبیین اجمالی احکام «ارزشی، توصیفی، تکلیفی» و احکام «فردی، گروهی و سازمانی»
– ویژگی‌های تکلیف سازمانی از نظر نظام‌مندی افعال (افعال متقوم و سازمان‌یافته)، از نظر نظام‌مندی موضوعات (در لایه‌های توسعه، کلان، خُرد) و از نظر نظام‌مندی احکام (احکام جهت، احکام مقومات، احکام تناسبات)
– نقش قواعد «عقلایی، عقلی و عرفی» در استنباط احکام سازمانی (نقد نظریۀ عرف‌گرایی)
جایگاه موضوع شناسی در تفقه(علم دینی) | استاد علی محمدی
– شناخت موضوعات و پدیده‌ها به‌نحوی که در دستگاه فقاهی ما معنادار شود.
– مهم‌ترین ویژگی موضوع‌شناسی علامه حسینی، نگاه کل‌گرایانه به پدیده‌ها و ملاحظۀ فرایند زمانی و تاریخی پدیده‌هاست.
– علاوه بر شناخت موضوعات، نیازمند ساخت موضوعات و احداث حادثه هستیم.
سیر تطور اندیشه مرحوم استاد حسینی | استاد سیدپیمان غنایی
– سیر تحول شخصیتی و فکری استاد حسینی و شکل‌گیری مسئله‌های بزرگ در ذهن ایشان
– تبیین اجمالی ارکان فلسفی، روشی و راهبردی اندیشۀ استاد حسینی
– جایگاه منطق حجیت در نظام فکری استاد حسینی
ضرورت ارتقای فقاهت و بیان اجمالی نظریات مختلف در فقه حکومتی | استاد محمدرضا ترابی
– برای استنباط سنخ جدیدی از احکام (احکام ارزشی و توصیفی و نیز احکام اجتماعی و حکومتی)، باید قواعد استنباط ارتقاء پیدا کند.
– علوم عالی از جمله علم کلام در ارتقاء قواعد علم اصول هم اثر می‌گذارد. یکی از مبانی مهم کلامی، بررسی ماهیت حکومت و نسبت شریعت و حکومت است. در این بررسی مشخص می‌شود که علم اصول باید سنخ جدیدی از احکام را که احکام حکومتی و سازمانی هستند، استنباط کند.
حجیت و مبانی آن | استاد محمد متقیان تبریزی
– تحلیل ماهوی حجیت: حاکمیت اصل اختیار بر حجیت/ تعریف حجیت به «تعجیز مولا و تسلیم عبد»/ حجت آن چیزی است که ارادۀ مرا تسلیم ارادۀ مولا می‌کند
– مقیاس حجیت: فعل اختیاری عبد که باید به حجیت برسد، محدود به افعال جوارحی و نیز محدود به افعال فردی نیست، بلکه قلب و ذهن و جامعه و تاریخ را هم پوشش می‌دهد. پس حجیت باید تکامل پیدا کند./ نه‌فقط قول معصوم، بلکه فعل معصوم (مثال: قیام، صلح، هجرت، علم‌گستریِ امامان) نیز حجت است (حجیت تاریخی)
– تحلیل اصولی حجیت: حجیت به «تعبد، تقنین و تفاهم» تعریف می‌شود.
آسیب شناسی اصول موجود و ضرورت ارتقای مبانی برای تحول در تفقه | استاد غلامسخی رضوانی
– آسیب‌شناسی فقه موجود در نوع تکلیف (اکتفا به تکالیف، نه ارزش‌ها و توصیفات)، نوع مکلف (اکتفا به فرد، نه جامعه و تاریخ)، و هدف تکلیف (اکتفا به تأمین از عقوبت، نه تأمین رشد و قرب)
– بازگشت آسیب‌های فقه موجود به مبانی عقلانی (انتزاع‌نگری در مقابل کل‌نگری) و مبانی کلامی (معنای دین و دین‌داری)
– تکامل فقه براساس نگرش کل‌نگر (در مبانی عقلانی) و نگرش حداکثری به دین (در مبانی کلامی)
ان شاءالله بعد از دریافت نظرات شرکت کنندگان و آسیب شناسی این دوره، تلاش خواهد شد تا دوره‌های آتی با کیفیت بهتری برگزار گردد.
